ایران و فرانسه ، تحرک دیپلماسی

حسین احمدی

 

روابط ایران و فرانسه که از دورة صفویه شروع شده بود به مدت کوتاهی در دورة سلطنت فتحعلی شاه به بالاترین سطح خود رسید، سپس در دورة صدراعظمی حاج میرزا آقاسی رونقی دوباره یافت، با قدرت گیری آلمان، فرانسه که به دنبال متحدان نیرومندی در برابر این کشور می­گشت ضمن کنار گذاشتن اختلاف خود با انگلستان، روسیه ، خود را با سیاستهای دو قدرت بزرگ در ایران هماهنگ کرد.

با به قدرت رسیدن سلسلة پهلوی، و انعقاد قراردادهایی چند، روابط ایران و فرانسه گسترش کمّی قابل توجه یافت. به دنبال انتشار مطالب طنزآمیز و انتقادی در مطبوعات فرانسه دربارة رضاشاه روابط سیاسی دو کشور در دی ماه 1315 ش قطع، اما بعد از سه سال در سال 1318 ش از سر گرفته شد.

 

از شروع جنگ دوم جهانی تا روی کار آمدن جمهوری پنجم توسعه­ای در روابط دو کشور دیده نشد، زیرا فرانسه درگیر مسائل داخلی و مستعمره­هایش بود. با مسافرت رسمی شاه ایران 1340 ش[1] و سپس مسافرت رسمی ژنرال دوگل به ایران گشایشی در روابط سیاسی دو کشور حاصل آمد. دوگل با از دست دادن آخرین پایگاه خود در الجزایر به دنبال احیای نفوذ تضعیف شده فرانسه در خاورمیانه و همچنین خواهان شرکت کشورش در برنامة پنج ساله عمرانی سوم ایران بود. هیأت فرانسوی از سی­ام مهرماه 1342/ بیست و دوم اکتبر 1963 به مدت چهار روز از ایران دیدار کردند. دوگل اولین رئیس جمهوری فرانسه بود که به صورت رسمی از ایران دیدار می­کرد. در این سفر که وزیر خارجه فرانسه دوگل را همراهی می­کرد وی از اصفهان و شیراز نیز دیدار به عمل آورد.[2]

بعد از سفر دوگل، رفت و آمد مقامات بلندپایه دو کشور بیشتر شد که مهمترین آنها سفر وزیر آبادانی و مسکن ایران به فرانسه در نوزدهم اردیبهشت 1345 و مسافرت کودوموریل وزیر خارجه فرانسه به اتفاق هیأت نمایندگی آن کشور برای شرکت در مراسم افتتاح ساختمان جدید دبیرستان رازی به تهران بود.

به دعوت رسمی نخست­وزیر وقت ایران ژرژ پمپیدو نخست وزیر فرانسه از دوازدهم تا هفدهم اردیبهشت 1347/ دوم تا هفتم مه 1968 یک دیدار پنج روزه از ایران به عمل آورد. فرانسه با در دست داشتن نفت الجزایر می­خواست از نفت خاورمیانه هم سهمی داشته باشد، لذا به دنبال اعطای امتیاز کاوشهای نفتی در مساحت چهار هزار کیلومتر از خلیج فارس به گروه نفتی الف اُراپ بود در حالی که تقریباً در آن هنگام تمام نفت ایران در دست یک کنسرسیوم بین­المللی بود.[3]

با وجود همة این دید و بازدیدها تا اواخر سال 1350 ش که اولین همکاری اقتصادی قابل توجه بین دو کشور آغاز شد، روند اقتصادی روابط دو کشور آغاز شد، روند اقتصادی روابط دو کشور شتابی پیدا نکرد. این مختصر تلاش دارد تصویری مستند گونه را از دوره پر تحرک روابط دو کشور ارائه نماید.

 

سفر ژیسکاردستن

به دعوت هوشنگ انصاری وزیر اقتصاد و دارایی ایران والری ژیسکاردستن وزیر اقتصاد و دارایی فرانسه از تاریخ بیست و نهم دی ماه تا چهارم بهمن ماه 1350 / ژانویه 1972 از ایران دیدن کرد. وزیر اقتصاد فرانسه در مدت توقف خود در ایران با شاه، امیرعباس هویدا نخست وزیر و عباسعلی خلعتبری وزیر خارجه و دکتر منوچهر اقبال رئیس هیأت مدیره شرکت نفت و خداداد فرمانفرمائیان مدیرعامل سازمان برنامه ملاقات کرد.

ژیسکاردستن در جلسات متعددی با همتای ایرانی خود مسائل مختلف مورد علاقه دو کشور را مورد مطالعه و مذاکره قرار داد. وزیران دو کشور وضع کنونی روابط بازرگانی و اقتصادی میان ایران و فرانسه را مورد بررسی قراردادند و به این نتیجه رسیدند که امکانات بسیاری برای توسعة سریع این روابط وجود دارد. طرفین همچنین در این مورد توافق کردند که یک کمیسیون مشترک وزیران برای امور بازرگانی و همکاری اقتصادی به ریاست وزیران مربوطه دو کشور تشکیل شود، و قرار شد این کمیسیون سالی یک بار تشکیل جلسه دهد. و نخستین جلسة آن در پاییز 1351 ش تشکیل شد. ژیسکاردستن و اصناری همچنین به این نکته توجه کردند که تنوع اقتصادی ایران که به طور سریع در حال توسعه است امکانات تازه­ای را برای گسترش صادرات صنعت کشاورزی این کشور به فرانسه فراهم آورده است و این امر به حصور تناسب رضایتبخشی در داد و ستدبین دو کشور کمک خواهد کرد. در این زمینه وزیر اقتصاد و دارایی فرانسه موافقت کرد در حدود اختیارات خود اقدامات لازم را برای تسهیل صادرات ایران به فرانسه معمول دارد و از کوشش ایران در جهت بهبود موازنة بازرگانی خود با بازار مشترک اروپا پشتیبانی کند. وزیر فرانسوی علاقه کشور متبوعش را به اجرای طرحهای مشترک با ایران به منظور تأمین احتیاجات ایران و فرانسه و کشورهای ثالث ابراز داشت. ایشان همچنین تشکیل یک کمیته عالی تشویق برنامة سرمایه گذاری فرانسه در ایران، مرکب از برجسته­ترین رؤسای مالی و صنعتی و بازرگانی آن کشور را رسماً اعلام کرد. در این مورد طرفین توافق کردند اجلاسیة این کمیته از چهاردهم تا نوزدهم تیرماه 1351/ ژوئن 1972 در تهران تشکیل گردد. وزرای اقتصاد دو کشور همچنین موافقت کردند که مذاکرات در سطح مناسب به منظور انعقاد موافقت نامه­هایی جهت توسعه و حمایت از سرمایه گذاری میان دو کشور را آغاز نمایند. ژیسکاردستن اظهار داشت که چنین موافقتنامه­هایی به دولت فرانسه امکان خواهد داد تا برنامه­هایی که از جانب سرمایه گذاران فرانسوی در ایران به کار خواهد افتاد ضمانت کند[4] و دولت وی مایل است سرمایه گذاریهای خود در زمینه­های مختلف که منافع طرفین را تأمین کند در ایران افزایش دهد و همین­طور حاضر است در اجرای برنامة پنجم عمرانی با ایران همکاری کامل کرده و در چارچوب برنامة مزبور علاوه بر ادامة کمکهای فنی وامهای طویل­المدتی نیز با شرایط مناسب در اختیار دولت ایران بگذارد.

به دنبال حضور ژیسکاردستن در ایران روابط اقتصادی دو کشور با امضای چند قرارداد اقتصادی وارد مرحلة نوینی شد که مهمترین آنها به قرار ذیل است:

• قرارداد مربوط به نصب لوازم تجهیزات یک هتل در کنار دریای خزر با گروه PLM به مبلغ 22 میلیون فرانک فرانسه.
• کورة پخت سیمان برای کارخانة سیمان مشهد توسط شرکت POLYSIUS – FRANCE به مبلغ 8 میلیون فرانک.
• ترانسفورماتور و دستگاههای مختلف تقسیم برق برای سد توسط کارخانه MERIN Gerin SCHENIDER به مبلغ 2/22 میلیون فرانک.
• احداث مرکز تلمبه آب در گرگان توسط مؤسسه RATEAU به مبلغ 1/8 میلیون فرانک.
• قرارداد مطالعه بهبود ترافیک شهر تهران توسط مؤسسه SOFRET به مبلغ 1/8 میلیون فرانک.
• احداث یک کارخانه به منظور تولید مصالح ساختمانی از بتن توسط شرکت JEAN LEFEVRE به مبلغ 8/13 میلیون فرانک.
• احداث دو دستگاه توربین برای مرکز برق مشهد توسط مؤسسه ALSTHOM به مبلغ 9/24 میلیون فرانک.
• قرارداد احداث مرکز اطلاعات تلفن شهر تهران به وسیله LMT به مبلغ 2/5 میلیون فرانک.[5]

در اواخر سال 1351 ش مذاکراتی به منظور انعقاد موافقتنامه­ای مبنی بر ایجاد دانشگاه ابوعلی­سینای همدان بین مقامات ایرانی تحت سرپرستی اکبر اعتماد معاون وزارت علوم و مقامات آموزشی فرانسه در پاریس انجام شد[6]، نهایتاً در هفتم اسفند همین سال موافقتنامة تأسیس دانشگاه فوق بین حسین کاظم­زاده وزیر علوم و آموزش عالی و روبرت دوسوزا سفیر فرانسه در تهران امضا شد.

هدف از تأسیس این دانشگاه تربیت متخصصین برای توسعة مناطق روستایی ایران و انجام تحقیقات مربوط به آن، تربیت متخصصین برای پیشبرد آموزش و تحقیقات از جمله برای پاسخگویی به نیازهای آموزشی کشور بود، که با جذب 600/1 تا 000/2 دانشجو برای دورة چهارسالة آموزشی پس از مسابقة ورودی برای فارغ­التحصیلان دورة کامل متوسطه و احیاناً داوطلبان کشورهای خارجی که دارای دیپلمی ارزش معادل باشند میسر می­شد. طبق موافقتنامه قرار شد آموزش در دانشگاه به زبانهای فرانسه و فارسی با تکیه بر زبان فرانسه باشد.

فرانسه متعهد شد که کارشناسان لازم را برای تدوین برنامه­های آموزشی و پژوهشی، انتخاب محل دانشگاه، طرح ساختمانهای دانشگاه در اختیار ایران قرار دهد و به تأمین وسایل تجهیزات تخصصی علمی و حتی اقدام و در استخدام کادر فرانسوی برای فعالیتهای علمی و آموزشی زبان فرانسه با دانشگاه همکاری کند. ایجاد ساختمان، تأمین تجهیزات، هزینة کارکنان و مخارج عمومی و اداره دانشگاه نیز به عهده دولت ایران خواهد بود.[7]

روابط ایران و فرانسه در سال 1972م رو به سردی گذاشت. مقامات ایران از عدم حضور پمپیدو رئیس جمهوری فرانسه – با توجه به دعوت شاه از وی – در مراسم جشنهای شاهنشاهی اظهار تأسف کردند.[8] به علاوه فرانسه در پیروی از روشهای کلی نسبت به جهان عرب از چند سال پیش از این زمان سعی می­کرد از وضع و موقعیت خاص کشورهای عربی به ویژه عراق بهره­برداری کند. بدین­ترتیب که چون کشور مزبور در اثر سیاست افراطی که از مدتها پیش تعقیب می­کرد ناگزیر در حالت انزوا به سر می­برد و در این دوره ناچاراً برای تجهیز ارتش خود به فرانسه روی آورد، در نتیجه علاوه بر مناسبات اقتصادی که برپایه این محور خواه ناخواه گسترش یافت بازار خرید و فروش سلاح بین دو کشور شتاب قابل ملاحظه­ای گرفت، اگرچه این موضوع از لحاظ امنیتی برای ایران چندان قابل ملاحظه نبود، اما دولت ایران نمی­توانست نسبت به این مسأله بی­تفاوت بماند. به دستور مقامات بلندپایه ایران حسن پاکروان سفیر ایران در فرانسه در هر فرصت مناسب به مقامات وزارت خارجه فرانسه تذکر می­دادکه با توجه به رفتار عراق نسبت به ایران رفتار متقابل فرانسه – عراق برای مقامات ارشد ایرانی قابل دقت و پیگیری است.[9]

شاید عوامل فوق در عدم تشکیل اولین کمیسیون وزرای اقتصاد دو کشور – که قرار بود در تیرماه 1351 م در تهران تشکیل گردد نقش اساسی داشت. به دنبال این تیرگی، سفر مقامات ایرانی به صورت رسمی و غیررسمی به فرانسه به حداقل رسید و تنها یک قرارداد مهم بین شرکت ساختمانی FRANCIS BOY GUES – آن هم در اواخر سال 1972- با مقامات ایرانی به منظور احداث استادیوم ورزشی بزرگ تهران امضا شد.[10]

از مطالعه آمار وزارت اقتصاد فرانسه بر می­آید که مناسبات اقتصادی دو کشور از رشد قابل توجهی برخوردار نشد. صادرات ایران به فرانسه در 1971 م بدون احتساب نفت 831/153 و صادرات نفتی 042/675 و مجموعاً 873/828 میلیون فرانک و واردات از آن کشور در همین سال 671/508 میلیون فرانک فرانسه بود، در حالی که در 1972 م صادرات بدون نفت ایران به 111 میلیون فرانک کاهش و صادرات نفتی به 841 میلیون فرانک افزایش پیدا کرد، در مجموعه در این سال صادرات ایران به فرانسه 952 میلیون بالغ گردید.[11]

با شروع برنامة پنجم عمرانی کشور و حضور گسترده کشورهای امریکا، آلمان، ژاپن و انگلستان در بازار ایران، مقامات فرانسوی سعی کردند از قافله عقب نمانند و بعد از مسافرت رسمی وزیر دفاع فرانسه در اردیبهشت 1352 به تهران و ملاقات با شاه[12]، ژرژ پمپیدو رئیس جمهور فرانسه در مرداد سال 1352 ش از شاه و فرح برای دیدار از فرانسه دعوت رسمی به عمل آورد[13] و سپس در شهریور سال 1352 ش، پس از بازگشت از مسافرت به چین در تهران توقف و با شاه دربارة مناسبات دو کشور مذاکره کرد.

جدای از مسافرتهای غیر رسمی مقامات ارشد ایرانی به فرانسه، خلعتبری وزیر خارجة ایران در بیست و دوم شهریور 1352 وارد پاریس شد و با پیر مسمر نخست وزیر و همچنین وزیرخارجة فرانسه ملاقات و گفت و گو کرد.

در 12 اکتبر 1973/ مهر 1352 سفیر جدید ایران امیر شیلاتی فرد استورانامة خود را تقدیم رئیس جمهوری فرانسه کرد. فرح در بیست و سوم مهر 1352 با حضور در تالار سنای فرانسه از آلن پوهر رئیس سنای فرانسه و رئیس جمعیت ترغیب به نیکی «دیهیم مردمی» دریافت کرد و سپس ضمن ملاقات با پمپیدو به همراه سفیر ایران در ضیافت ناهار پمپیدو و بانو شرکت کرد.

وزیر توسعة صنعتی و علمی فرانسه در شهریور 1352 برای افتتاح غرفة فرانسه در نمایشگاه بین­المللی تهران شرکت کرد و با مقامات اقتصادی ایران مذاکراتی را انجام داد.[14]

در چهارشنبه شانزدهم آبان 1352ش/ هفتن نوامبر 1973 م قرارداد اجتناب از اخذ مالیات مضاعف ایران و فرانسه توسط خلعتبری وزیر خارجه ایران و سفیر فرانسه در تهران به امضا رسید.[15] این دو در همین تاریخ موافقتنامة هوایی[16] و موافقتنامة فرهنگی بین دو کشور را به امضا رساندند[17]

با شروع جنگ اعراب و اسرائیل در ششم اکتبر 1973 مهر 1352 روابط ایران و فرانسه با توجه به گرایش کشور اخیر به جهان عرب نه تنها دچار تنزل نشد، بلکه گسترش بیشتری یافت. باتوجه به گران شدن نت مالکان نفتی منطقة خاورمیانه به بزرگترین وارد کنندگان کالا و اسلحه از غرب تبدیل شدند. فرانسویان در جست و جوی مقامی بهتر از رتبه ششم، می­خواستند برجای انگلستان در مرتبة چهارمی تجارت با ایران تکیه زنند. به علاوه فرانسه نیاز شدید به نفت داشت و ایران نیز از بزرگترین تولید کنندگان این ماده بود. این دو عامل – جنگ و بحران نفت – فرصت بیشتری را برای تشریح سیاست خارجی ایران پدید آورد به همین دلیل توجه اروپاییان و من جمله فرانسه نسبت به ایران بیشتر شد.

 

اولین کمیسیون مشترک

به دعوت ژیسکاردستن وزیر اقتصاد و دارایی فرانسه، هوشنگ انصاری همتای ایرانی وی در رأس یک هیأت ده نفره برای دیدار دو روزه در هیجدهم بهمن 1352/ هفتم فوریه 1974 به پاریس رفت و در فرودگاه مورد استقبال ژیسکاردستن قرار گرفت. وی ضمن ملاقات با پمپیدو در اولین اجلاس کمیسیون مشترک ایران و فرانسه در سطح وزرا – که در هیجدهم و نوزدهم بهمن 1352/ هفتم و هشتم فوریه 1974 در پاریس تشکیل شد – شرکت کرد و با ژیسکاردستن موافقتنامه­ای را امضا کرد. [18]

با عنایت به اهمیت ویژه ایران به عنوان یکی از دست­اندرکاران در زمینة انرژی و به ویژه با توجه به موقعیت ایران به عنوان دومین دارنده گاز جهان به موقعیت ایران به عنوان دومین دارنده گاز جهان و با درک موقعیت فرانسه به عنوان یکی از اعضای با نفوذ جامعة اروپا و دارنده تکنولوژی پیشرفته و دسترسی آن به بازارهای کاملاً تثبیت شده بین­المللی طرفین به این نتیجه رسیدند که فرصتهای بسیاری برای سرمایه­گذاری مشترک در ایران وجود دارد و تصمیم گرفتند از این فرصتها برای گسترش سریع زمینه­های همکاری بین دو کشور حداکثر استفاده ممکن را به عمل آورند و بدین ترتیب ایجاد یک کمیته عالی متشکل از رهبران جامعة بازرگانی – صنعتی و مالی فرانسه به منظور تشویق سرمایه­گذاری در ایران را اعلام کرد.

در زمینة انرژی اتمی طرف ایرانی آمادگی خود را برای سفارش ساخت چند نیروگاه اتمی به فرانسه به ظرفیت پنج هزار مگاوات – که شرایط آن را مؤسسات ذیصلاح دو کشور مشترکاً تعیین خواهند کرد – ابراز داشت. طرف فرانسوی از این موضوع استقبال و موافقت کرد در این رابطه پیشنهادی شامل تدارکات جامع و گسترده برای آموزش پرسنل مربوطه ایرانی تسلیم دارد.

در زمینه گاز طرف فرانسوی ساخت خط لوله­ای برای گاز توسط یک کنسرسیوم اروپایی و همچنین پروژه مشترکی برای ساخت یک کارخانه مایع سازی گاز در ایران و ایجاد یک ناوگان حمل گاز و پتروشیمی را تقبل کرد. در همین زمینه راجع به پروژه تولید یک میلیون تن محصولات پتروشیمیایی با شرکت ملی پتروشیمی ایران توافق شد.

در زمینة صنعت طرفین پذیرفتند که شرکتهای مشترکی برای ساخت ماشین مخلوط کننده آسفالت، ماشین آلات، نساجی، پوشاک، تأسیس کارگاهها و کارخانه­های ریختگری و آهنگری ایجاد شود. طرف فرانسوی همچنین تأسیس کارخانه­­ای برای تولید محصولات فولادی در ایران را پذیرفت.

فرانسه همچنین متعهد به ساخت 000/20 واحد مسکونی در ایران و توسعة آن به 000/80 تا پایان برنامه پنجم شد. در خصوص کشاورزی، طرفین حاضر شدند یک پروژه مشترک سی هزار هکتاری در جنوب ایران برای تولید شکر حاصله از نیشکر اختصاص دهند. فرانسه همچنین تعهد کرد در مساحتی هشت هزار هکتاری به ایجاد یک مجتمع تولید گوشت و شیر در نزدیک اصفهان اقدام کند و با سرمایه گذاری در ایران به توسعة ابریشم کمک کند.

طرف فرانسوی آمادگی خود برای حمایت کامل از موقعیت ایران در مذاکراتش با جامعة اقتصادی اروپا به منظور انعقاد موافقتنامه­ای تجاری را اعلام کرد.[19]

بعد از تشکیل اول کمیسیون مشترک ایران و فرانسه مسافرتهای رجال بلندپایه دو کشور به ویژه هیأتهای اقتصادی فرانسه به ایران فزونی گرفت که از مهمترین این هیأتها می­توان از ویلفرد بوم گارتنر وزیر دارایی سابق فرانسه و رئیس هیأت مدیره RHONE POULENC  در رأس کمیسیون تشویق سرمایه­گذاری و همکاری فرانسه و ایران متشکل از بیست و پنج نفر از رؤسای مؤسسات بزرگ اقتصادی، صنعتی و بانکی فرانسه در بیست و دوم فروردین 1353/ بیستم آوریل 1972 که به ایران آمد را نام برد. این هیأت در مدت اقامت پنج روزه خود در ایران با مقامات دولتی و بخش خصوصی ایران ملاقات کرد و با هوشنگ انصاری دربارة موافقتنامه ایران و فرانسه مذاکره کرد و بعد از ملاقات با هویدا به حضور شاه رسید و آمادگی دولت و مؤسسات خصوصی فرانسه را جهت همکاری اقتصادی دو کشور اعلام کرد.

اندکی پس از این گروه معروف به CEDIMOM مرکب از بیست و پنج نفر از صاحبان صنایع و بازرگانان فرانسه درخرداد ماه 1353 ش به ایران مسافرت و با مقامات اتاق بازرگانی تهران و وزارت اقتصاد و همچنین اتاق بازرگانی اصفهان دربارة توسعة صادرات تجاری مذاکره کردند.[20]

 

مسافرت شاه

در دیداری که آقای انگلس رئیس تشریفات فرانسه در سوم مرداد 1352 از سفاتر ایران داشت به شیلاتی سفیر ایران در پاریس اطلاع داد که ژرژ پمیدو و بانو رسماً از شاه و فرح برای سفر به پاریس دعوت به عمل آورده و شاه می­تواند یکی از سه تاریخ 24 تا 28 ژوئن، 14 تا 18 اکتبر و 21 تا 25 اکتبر 1974 را برای مسافرت به فرانسه انتخاب کند. وی به سفیر ایران گوشزد کرد که در صورت انتخاب ماه اکتبر شاه می­تواند در خیابان MARIONY  نزدیک کاخ الیزه – که جهت اقامتگاه رؤسای کشورها به هنگام سفر رسمی تا اکتبر آینده آماده می­شود – سکونت کند، اما چنانچه سفر رسمی در ژوئن صورت گیرد در TRLANON از شاه و همسرش پذیرایی خواهد شد[21]. شاه پس از مطالعه، تاریخ 24 تا 28 ژوئن را انتخاب کرد.[22]

شیلاتی طی تلگرامی به خلعت­بری وزیرخارجه در چهارم دی ماه 1352 نوشت: که آقای پمپیدو در مراسم سال مسیحی به هنگام گذشتن از صف سفرای خارجی وقتی به مقابل وی رسید توقف کرد و با تجدید تبریک سال نو مسیحی گفت که در انتظار مسافرت شاه می­باشد.[23] در حالی که همة عوامل مهیای این امر بود پمپیدو در آوریل 1974/ ناگهان درگذشت. در انتخابات ریاست جمهوری ژیسکاردستن با 7/50 آراء بر فرانسوا میتران سوسیالیست چیره شد و پس از استقرار در کاخ الیزه و شروع کار رسمی در اولین روز ریاست جمهوری تمایل خود را به مسافتر شاه به فرانسه نشان داد و اظهار امیدواری کرد شاه نخستین رهبر کشوری باشد که در زمان ریاست جمهوری وی در تاریخ معین شده یا نزدیکترین تاریخ به فرانسه مسافرت می­کند[24]، اما برای اینکه حداقل فرصت پذیرایی باشد به صورت غیر رسمی خواستار تعویق مسافرت به نیمه دوم ژوئیه شد[25]. اما شاه تاریخ اخیر را برای مسافرت مناسب ندانست و ژیسکاردستن همان تاریخ قبلی را پذیرفت.[26] با مشخص شدن تاریخ مسافرت، سوم تا ششم تیرماه 1353/ بیست و چهارم تا بیست و هفتم ژوئن 1974، اسدالله علم جهت هماهنگی بیشتر با مقامات فرانسوی در اواخر خرداد 1353 ش به پاریس مسافرت و در بعدازظهر سی­ام خرداد پاریس را به قصد تهران ترک کرد.[27] برای جلوگیری از تظاهرات مخالفین رژیم نمایندة گارد شاهنشاهی سرتیپ پرویز امینی افشار به پاریس اعزام شد. وی طی تلکسی سری به سپهبد هاشمی نژاد فرمانده گارد شاهنشاهی اطلاع داد که با ورژه رئیس کل شهربانی فرانسه و مونتاواس مسئول حفاظت از شاه و فرح و سایر مقامات امنیتی ملاقات کرده و دربارة جلوگیری از تظاهرات احتمالی گروه­های مخالف ایرانی و خارجی کلیه مقامات به وی قول داده­اند که به هیچ وجه اجازه تظاهرات دسته جمعی در هیچ یک از محلهای مورد نظر دیدار و یا مسیرهای حضور شاه را نخواهند داد، فقط احتمال تظاهرات انفرادی وجود دارد که آنها به موقع شناخته و دستگیر خواهند شد. امینی در ادامه نوشت که اطلاعات مختلفی در مورد تصمیمات کنفدراسیون و مخالفین خارجی مبنی بر پخش اعلامیه، نوشتن شعارو غیره واصل شده که از طریق نمایندگی ساواک در پاریس در تهران مخابره شد و در پایان نوید می­دهد که با ترتیبات متخذه تا اندازه زیادی نگرانی معروضه به تهران منتفی می­شود.[28]

قبل از مسافرت، شاه اجازه داد آندره فونتن سردبیر روزنامه لوموند برای کی مصاحبه در تهران به حضور وی برسد [29] و همچنین با کانال دو تلویزیون فرانسه نیز مصاحبه­ای کرد[30] شاه همچنین به درخواست گریشمن مورخ و باستان­شناس مشهور فرانسوی مبنی بر حضور وی و همسرش در شام دوم – در کاخ وزارت خارجه – پاسخ مثبت داد.[31]

به دستور هرمز قریب رئیس تشریفات دربار بیست و پنج هزار دلار طی حوالة تلگرافی شماره 3067 در تاریخ 11/6/1974 م به صورت علی­الحساب به اسم امیر شیلاتی برای هزینة مسافرت در بانک ملی پاریس حواله شد [32] یک فروند هواپیمای C-130 که حامل وسایل، لباس و اثاثه شاه و فرح بود[33] به اتفاق آشپز مخصوص شاه – علی کبیر – به پاریس رفتند.[34]

همراهان رسمی شاه در این سفر به قرار ذیل بود:

1. عباسعلی خلعتبری وزیر خارجه

1. عادله دیبا ندیمة فرح
2. ارتشبد جعفر شفقت رئیس سرای نظامی و ژنرال آجودان شاه
3. امیر شیلاتی فرد سفیر ایران در پاریس
4. هرمز قریب رئیس کل تشریفات دربار
5. کریم پاشا بهادری رئیس دفتر فرح
6. ارتشبد عبدالکریم ایادی پزشک مخصوص شاه
7. سپهبد قره باغی آجودان نظامی شاه
8. شجاع الدین شفا معاون دربار
9. اکبر اعتماد معاون نخست وزیر و رئیس سازمان انرژی اتمی
10. محسن فروغی سناتور[35]
11. اسدالله فهیمی معاون تشریفات
12. خسور اکمل معاون رئیس کل تشریفات
13. فرهاد ریاحی سرپرست دانشگاه بوعلی سینا همدان [36]

همراهان غیر رسمی شاه دوازده نفر هیأت مطبوعاتی،[37] هشت نفر پیش خدمت، لباس دار، سلمانی و اعضای وزارت خارجه بودند.[38]

مأموران گارد شامل:

1. سرتیپ پرویز امینی افشار

1. سرنگ دوم کیومرث جهان بینی
2. سرهنگ دوم یزدان نویسی
3. سرگرد حسین قوامی و هفت استوار یک به عنوان مأمور اثاثه : چهار استوار یک و استوار دو و یک گروهبان دو نیز جزو همراهان غیر رسمی مسافرت فوق بودند.[39]

شاه به اتفاق فرح و همراهان رسمی در روز دوشنبه سوم تیر 1353/ بیست و چهارم ژوئن 1974/ ساعت 30/15 دقیقه عصر وارد فرودگاه اورلی شد و ژیسکاردستن و بانو از شاه و فرح و دیگر میهمانان استقبال کردند و پس از معرفی دولت ودیگر شخصیتهای برجسته ساعت شانزده شاه به اتفاق فرح با هلی­کوپتر به کارخ ورسای عزیمت کرد، سپس رئیس جمهور فرانسه و بانو، شاه و فرح را تا کاخ TRIANON که مقر شاه و فرح بود همراهی کردند. پس از استراحت مختصر مذاکره دورة اول میان شاه و رئیس جمهور فرانسه انجام شد، سپس شاه به اتفاق فرح در ساعت 20 در شام رسمی ژیسکاردستن و بانو شرکت کرد.

در روز سه­شنبه چهارم تیر/ بیست و پنجم ژوئن مذاکره رؤسای دو کشور در کاخ الیزه انجام گرفت.[40]

پس از این مذاکرات، شیلاتی سفیر ایران طی تلگرامی خیلی فوری به هویدا در تهران نوشت که شاه دستور داده است که انصاری وزیر اقتصادی و دارائی ایران خود راسریعاً به پاریس برساند.[41]  انصاری ساعت 30/17 از تهران حرکت و پس از توقف در آنکارا و رم در ساعت 50/20 دقیقه خود را به پاریس رساند.[42]

شاه ساعت 12 از شهرداری پاریس دیدن کرد و در ساعت 13 در ضیافت ناهاری که ژاک شیراک نخست وزیر به افتخار وی ترتیب داده بود حضور به هم رساند.

 

مذاکرات خلعتبری و سووانیارک

در ساعت 16 همین روز خلعتبری وزیر خارجة ایران دور اول مذاکرات رسمی خود را با هیأت فرانسوی به سرپرستی سووانیارک ضمن خوشحالی از سفر خلعتبری گفت که به نظر وی ایران و فرانسه دارای علایق مشترک فراوان در زمینه­های فرهنگی و علمی می­باشند و از نظر همکاری اقتصادی دو دولت می­توانند مکمل یکدیگر باشند. ایران کشوری است که سریعاً به طرف صنعتی شدن گام بر می­دارد و دارای ذخایر نفتی غنی است و فرانسه کشوری است صنعتی که می­تواند در مقابل دریافت نفت از ایران، کارشناسان و متخصصان خود را در اختیار ایران بگذارد.

خلعتبری در پاسخ اظهار داشت: امروز صبح مذاکراتی بین مقامات ایرانی و فرانسوی برای انعقاد موافقتنامه همکاری علمی، فنی و صنعتی برای استفاده صلح جویانه از انرژی اتمی انجام و در مورد طرح نهایی موافقتنامه بین طرفین توافق حاصل شده، لیکن معلوم نیست که آن موافقتنامه از طرف چه مقاماتی به امضا خواهد رسید و برای جلوگیری از مشکلات تشریفاتی، ما در تهران سه اختیارنامه به عنوان وزیرخارجة ایران، سفیر ایران و کمیسرعالی انرژی اتمی ایران تهیه کردیم تا هرکدام که تعیین شوند موافقتنامه را امضا کنند. دو مورل اظهار داشت که همکاری ایران و فرانسه دارای سه مرحله است که مرحلة اول آن امضای موافقتنامه مورد اشاره وزیر خارجه ایران است. این موافقتنامه براساس پروتکل اولین اجلاس کمیسیون مشترک وزیران ایران و فرانسه مربوط به همکاری اقتصادی مورخه هشتم فوریه 1974 م تنظیم و هدف از آن همکاری دو دولت برای یک مرکز تحقیق و توسعه اتمی در ایران و تأمین سوخت نیروگاههای اتمی ایران از طریق تهیه اورانیوم و راکتورهای برق زاینده می­باشد، اما مرحلة دیگر این همکاری مربوط به مذاکراتی است که اخیراً به جای انعقاد موافقتنامة مبادلة نفت با اتم بین ایران و فرانسه در جریان است، البته چون فرانسه نیاز فوری به نفت دارد و می­خواهد هرچه زودتر از ایران نفت دریافت کند در مقابل خرید نفت حاضر است با توجه به تقاضای ایران، نیروی اتمی یا سایر کالاها وخدمات درخواستی از طرف ایران را در اختیار بگذارد، اما با توجه به زمان لازم برای بستن یک مرز اتمی پیشنهاد می­شود همان طوری که در مورد سوریه و عراق عملی گردید فعلاً حساب سپرده با بهره بین­المللی برای ایران در فرانسه گشوده شود و اضافی مبلغ خرید نفت در آن ریخته شود تا متعاقباً به مصارف لازم برسد.

سگار وزیر بازرگانی فرانسه اظهار داشت که مراحل دیگر همکاری بین دو دولت می­تواند تخصیص به اجرای اهداف مندرج در موافقتنامة امضا شده سال قبل توسط ژیسکاردستن و انصاری داده شود که به موجب این موافقتنامه قرار شده در آینده موافقتنامه­های بین ایران و فرانسه در مورد مسکن، گاز و اتم منعقد شود که البته در مورد مسکن و گاز تاکنون توافق نهایی حاصل نگردیده و موضوع مراحل ابتدایی خود را طی می­کند، ضمناً قرار بود همکاری ایران و فرانسه در زمینه­های دیگری گسترش یابد از جمله مهمترین آنها ساختمان متروی تهران و فرودگاه تهران و سیستم سکام تلویزیون ایران است.

وزیر خارجه ایران در پاسخ گفت که قرار است از سکام در بازیهای آسیایی تهران استفاده شود و اضافه کرد که پس از آمدن انصاری از تهران به پاریس دربارة موافقتنامه­هایی که ممکن است بین ایران و فرانسه منعقد شود مذاکره خواهد شد. سگار اضافه کرد به نظر او در زمینة خطوط تلفن و راه­آهن و کامیونهای برلید نیز دو کشور می­توانند با یکدیگر همکاری کنند. دومال اظهار داشت به همکاری ایران و فرانسه می­توان دو مورد همکاری طویل­المدت دیگر را نیز افزود:

1. رنو که تولید آن نه فقط برای معرفی در ایران بلکه به منظور صادرات قابل توجه است.

1. CDP – شیمی، پتروشیمی و زغال فرانسه.

سگار توضیحاتی دربارة مزایا و محاسن ایجاد یک مرکز تلفن با توجه به نیاز فوری ایران داد.

شیلاتی سفیر ایران در پاریس اظهار داشت که البته برای این موارد پرونده­های قطور و مفصلی تنظیم شده و با آقای دوسوزا سفیر فرانسه قبلاً مذاکراتی داشته­اند و اضافه کردند که نمایندگان مترو، فرودگاه، تلفن، راه آهن و کامیون قرار است فردا به حضور شاه برسند. خلعتبری اظهار داشت که با توجه به وسیع بودن کلیه این طرحها مشکل است در اینجا دربارة آنها تصمیمی اتخاذ شود، لیکن به شما اطمینان می­دهم که مقامات ذیصلاح ایران تمام کوشش خود را برای به ثمر رساندن و اجرای آنها بکار خواهند بست.

وزیر پست و تلگراف و تلفن ایران نیز مشغول بررسی طرح ایجاد یک سیستم الکترونیکی است که بتواند به نحوی مورد استفاده قرار گیرد. دو مال دربارة کیفیت سیستمهای پست، و تلگراف و تلفن فرانسه به نقل از شوری­ها مطلابی بیان داشت.

وزیرخارجه فرانسه دربارة چند کشتی و زیردریایی 1200 تنی سوال کرد که شیلاتی اظهار داشت که فردا شاه مهندس اتوان را به حضور خواهد پذیرفت.

سووانیارک از خلعتبری خواست که دربارة مسائل جهانی تبادل نظر به عمل آید و موضوع مذاکرات اعراب و اسرائیل را پیش کشید و افزود که البته ایران مستقیماً داخل مذاکرات نمی­باشد، اما گمان دارم با علاقه­مندی جریان مذاکرات را تعقیب می­کند. سپس دربارظ روابط فرانسه با اعراب و همکاری دو کشور برای ثبات در خاورمیانه می­تواند به عهده داشته باشد سخن به میان آوردند.

خلعتبری اظهار داشت ما با علاقه و اشتیاق تمام به مسأله حل اختلافات اعراب و اسرائیل توجه داریم. سیاست فرانسه در اوج بحران اعراب و اسرائیل و زمانی که امریکا از اسرائیل جانبداری می­کرد به نحو بسیار مؤثر می­توانست اعراب را تسکین دهد، البته ایران نیز همواره مایل بوده که آتش اختلافات را فرو نشاند و اعراب به کرات از ایران تقاضا کرده­اند که از دولت امریکا بخواهد تا پای خود را ا زمعرکه کنار بکشد، اما متأسفانه اعراب با یکدیگر متحد نیستند و نمی­توانند جبهة واحدی را در مقابل اسرائیل تشکیل دهند. اختلافات آنها فقط در زمان جنگ با اسرائیل موقتاً کمتر شده ایران روابط بسیار نزدیکی با غالب دول عرب خصوصاً با مصر و سوریه دارد و به مصر برای نوسازی حدود یک میلیارد دلار کمک کرده است. سوریه از ایران درخواست کمک نکرده، اما اگر بخواهد به این نیز کمک خواهد شد.

سووانیارک اظهار داشت این موضوع بسیار مهم است و در واقع همان عملی است که سازمان ملل متحد انجام می­دهد و سیاست ایران و فرانسه در این مورد به یکدیگر بسیار شبیه است. وزیر خارجه فرانسه در مورد سیاستهای کشورش در قبال اعراب گفت که فرانسه کشوری صنعتی است و می­تواند صنعت و تکنیک خود را در قبال پول اعراب که ممالک ثروتمندی هستند در اختیار آنها بگذارد. خلعتبری در مورد روابط ایران و هند و دیدار خانم گاندی از ایران اظهار داشت: به موجب توافق به عمل آمده ایران در ازای کمک مالی به هند از این کشور مایحتاج صنعتی و کشاورزی دریافت می­کند. ایران با پاکستان دارای روابط حسنه و نزدیک است و طرحهای مشترکی برای توسعة بلوچستان بین دو کشور وجود دارد.

در مورد افغانستان ضمن اظهار علاقه­مندی نسبت به سرنوشت این کشور همسایه، ایران مایل نیست که افغانستان در دست شوری­ها بیفتد و ایران تعهداتی برای تدارک نفت و سایر مواد سوختی به افغانستان به عهده گرفته است.

سووانیارک در مورد آزمایش اولین بمب اتمی هند گفت که به نظر می­رسد هدف هند از این آزمایش تهدید اتمی نباشد و بیشتر مربوط به اجرای قسمتی از سیاست داخلی هند می­باشد.

خلعتبری اظهار داشت که در این مورد هندیها به ایران تضمینهای کتبی کافی داده­اند که سووانیارک ضمن اظهار خوشوقتی از این مسأله اضافه کردند که این امر برای آسایش پاسکتان بسیار مهم است.

خلعتبری در پایان اظهار داشت که ایران در سیاست خارجی تکیه بر واقع بینی را کلید موفقیت خود می­داند.

این جلسه در ساعت 15/17 دقیقه خاتمه پذیرفت.[43]

در ساعت 16 روز 4 تیر/ 25 ژوئن شاه به اتفاق ژیسکاردستن از مرکز اتمی ساکلی دیدن کرد و سپس در ساعت 30/20 در ضیافت شامی که به افتخار وی و فرح در کاخ وزارت خارجه فرانسه ترتیب داده بودند شرکت کرد و در ساعت 10 صبح 5 تیر /26 ژوئن هیأت خارجی در محل اقامت شاه حاضر شدند. ساعت 13 همین روز شاه در اتاق بازرگانی پاریس در ضایفت ناهار شرکت کرد.[44]

 

مذاکرات شاه و ژیسکاردستن

در ساعت 30/15 روز 5 تیر/ 26 ژوئن مذاکره شاه و رئیس جمهوری فرانسه شروع شد. حاضرین در این جلسه از طرف ایران اشخاص زیر بودند:

1. خلعتبری وزیر خارجه 2. انصاری وزیر اقتصاد 3. شیلاتی سفیر 4. اعتماد معاون نخست­وزیر 5. فرهاد سپهبدی رایزن درجه یک سفارت 6. بدیعی مدیرکل وزارت اقتصاد   7. انوشیروان صدیق سرپرست دبیرخانه وزارت خارجه .

از طرف فرانسه افراد ذیل حضور داشتند:

1. ژاک شیراک نخست وزیر 2. ژان پیر فورکار وزیر اقتصاد 3. نانو وزیر صنایع 4. سووانیارک وزیرخارجه 5. سولفه وزیردفاع سگار وزیر بازرگانی  7. دوسوزا سفیر فرانسه در تهران

ابتدا ژیسکاردستن ضمن یادآوری اهمیت سفر، وزرای فرانسوی طرف مذاکره را معرفی کرد و از وزیر خارجة فرانسه خواست که رئوس سیاست خارجی فرانسه را که مبتنی بر اصل استقلال ملی و مشابه با سیاست خارجی ایران است را به اختصار تفسیر کند.

سووانیارک یادآور شد که در مذاکرات روز گذشته با خلعتبری در مورد مسائل اقتصادی و سیاسی تبادل نظر به عمل آمده است و با ایشان دربارة ساختمان ماشین­آلات برلید، مرکز تلفن، فرودگاه، مترو و سکام مذاکره کرده است.

سووانیارک ضمن یادآور شدن گرایش سیاست خارجی فرانسه به طرف ممالک عرب و گفت و گوهای ممالک اروپایی با اعراب اهمیت نزدیکی فرانسه و اروپا و ممالک عربی را که می­تواند از لحاظ ثبات در جهان امروز مثلثی تشکیل دهد متذکر شد و آرزو کرد ایران در این زمینه از فرانسه پیروی کند. همچنین ضمن اشاره به دیدار وزیر خارجه پاکستان از فرانسه و بیم پاکستان از آزمایش اخیر اتمی هند اظهار داشت از اینکه دولت هند در این مورد به ایران اطمینان کافی داده که هدف آزمایش اخیر تهدید همسایگانش نمی­باشد خوشوقت است و فرانسه سعی کرده به سهم خود پاکستان را در این مورد مطمئن سازد.

خلعتبری اعلام داشت که به خوبی از نقشی که سیاست اخیر فرانسه در مذاکرات فرانسه و دول غربی برای ثبات جهان ایفا می­کند آگاه است و اظهار امیدواری کرد که دول عربی بتوانند سیاست هماهنگی در این مورد اتخاذ کنند.

شاه اعلام کرد که ایران روابط خوبی با ممالک عربی به جز عراق دارد، اما با توجه به عدم هماهنگی که بین سیاستهای خارجی ممالک عربی وجود دارد خاطرنشان ساخت که مثلاً باعث شگفتی است که عربستان سعودی و الجزایر بتوانند از یک سیاست هماهنگی پیروی کنند یا اینکه تجربه سیاسی نشان داده است که نمی­توان رفتار مشابهی از سوی سوریه و عربستان داشت، اما در هر حال فرانسه و اروپا باید حداکثر تلاش خود را در این زمینه بکار ببندند. شاه افزود پمپیدو رئیس جمهور فقید فرانسه در مورد فروش هواپیما به لیبی نظر وی را جویا شده و او در پاسخ گفته است هرچه زودتر باید این کار انجام شود، زیرا اگر فرانسه هواپیما نفروشد حتماً یک کشور دیگر این کار را خواهد کرد.

سپس فورکار وزیر اقتصاد فرانسه مفاد پروتکل اولین کمیسیون مشترک ایران و فرانسه را تشریح کرد و اظهار داشت که مسائل مهم این پروتکل عبارتند از اتم، نفت و امورمالی.

• در مورد اول فردا صبح موافقتنامه­ای به امضا خواهد رسید.
• در مورد فروش نفت فرانسه باید یکی از دو روش ذیل را انتخاب کند:

1. روش N.I ایتالیا 2 . روش آلمانی

• در مورد سوم در بانک فرانسه سپرده­ای برای ایران باز خواهد شد.

فورکار در مورد همکاری ایران و فرانسه مانند تصفیه و حمل گاز، مترو و فرودگاه سخن گفت.

ژیسکاردستن اعلام داشت که دامنة همکاری ایران و فرانسه باید وسیعتر از این باشد و لازم است دو دولت ضمن تماس نزدیک موافقتنامه­های لازم را بین خود منعقد سازند.

شاه گفت که به نیابت از طرف انصاری وزیر اقتصادش اعلام می­کند که هم­اکنون می­توان اقدام به انعقاد پروتکل مالی در تکمیل موافقتنامه­ی انرژی اتمی بین ایران و فرانسه کرد. در مورد خرید ناو جنگی، نظر ایران از شش به دوازده فروند رسیده و ایران می­تواند تمام قیمت 000/000/600 فرانک آن را یکجا بپردازد تا باعث استحکام و اعتماد متقابل گردد.

شاه ادامه داد که در مورد نفت و گاز سیاست ایران بسیار روشن و دو راه حل در پیش روی ماست:

1. انعقاد معاهداتی نظیر آنچه با آلمان داشته­ایم یعنی 25 میلیون تن در سال به قیمت کنسرسیوم به شرط اینکه این نفت در ایران تصفیه شود، اما مجتمع پتروشیمی در ایران تأسیس گردد و در آن صورت فرانسه چنانچه مایل باشد تولیدات این مجتمع را یکجا بردارد.

1. در حال حاضر ایران حتی یک قطره نفت ندارد مگر آنکه ذخایر جدیدی کشف شود، در این صورت اگر تصمیم گرفته شود که نفت به فرانسه فروخته شود این کار باید از طریف مراجع پخش نفت که ایران بتواند در آنها شریک باشد انجام شود. همین امر در مورد کارخانجات پتروشیمی و حتی شیمی نیز صادق خواهد بود. دولت ایران مخفی نمی­کند که ژاپنی­ها دارند وارد ایران می­شوند و برای 25 میلیون تن نفت که ایران در اختیار دارد می­خواهند دست به کار شوند، پس اگر فرانسه تشنه نفت باشد باید هرچه زودتر دست به کار شود و قیمت آن هم از کنسرسیوم که در حال حاضر بسیار پایین است نمی­تواند کمتر باشد.

ژیسکاردستن در مورد پیش قسط موافقت مالی، مبلغ حداکثر را جویا شد.

شاه گفت یک میلیارد دلار.

دورنانو اعلام داشت در مورد نفت همکاری فرانسه و ایران در اروپا به نتیجه خواهد رسید، اما در حال حاضر آیا می­شود فوراً به فرانسه نفت تحویل داده شود.

شاه گفت که ایران فعلاً قطره­ای نفت ندارد و نفت استخراجی قبلاً به فروش رفته و تنها راهی که باقی مانده کشف چاههای جدید است. الف اُراپ در سیری منابع نفتی کشف کرده که 5/13 درصد آن به فرانسه می­رسد. در مورد 25 میلیون تن نفت امروز حاضر است. ایران می­تواند ژاپنی­ها را کمتر معطل کند، اما آنها تا ده روز دیگر به ایران خواهند آمد.

در مورد گاز ایران ذخایر لایتناهی دارد. در این مورد شاه از خلعتبری سوال کرد که مذاکرات با شورویها به کجا انجامیده و ایران اعزام خواهند کرد.

شاه گفت ساختمان بیمارستانهای کاملاً مجهز برای ایران بسیار مهم و برای سالهای اولیه احتیاج به طبیب و پرستار است. در حال حاضر ایران چهار هزار پزشک دارد و حدود دو تا سه هزار پزشک ایرانی نیز در خارج از کشور به کار اشتغال دارند که اکثریت آنها به ایران باز نمی­گردند.

شاه سپس به همکاری ایران و فرانسه در زمینه­های فرهنگی اشاره کرد و گفت که دبیرستان رازی و دانشگاه همدان نمونه­های زنده آن هستند و سپس خواستار توضیحات اعتماد شد.

اعتماد گفت که آهنگ تدریس زبان فرانسه سریعتر شود  زیرا تنها راه ممکن برای استفاده دانشجویان یادگیری زبان فرانسه است. ژیسکاردستن سوال کرد آیا در همدان به رشته فیزیک اتمی نیز توجه می­شود؟ اعتماد پاسخ داد تاکنون خیر اما امکان دادر و شاه اظهار داشت فرانسویها می­توانند این برنامه را در انستیتو انرژی اتمی تأسیس کنند.

رئیس جمهوری فرانسه از کمبود سطح معلومات ایرانیها در این زمینه صحبت کرد که شاه در پاسخ گفت حدود 300 ایرانی در رشته­های اتمی تحصیل کرده­اند و در ادامه بر وجود یک مرکز مطالعات و تحقیقات اتمی تأکید کرد و افزود اورانیوم لازم باید توسط فرانسه تأمین شود و ایران و فرانسه به اتفاق یکدیگر و با تشریک مساعی در کارخانه­های تولید و ازدیاد همکاری می­کند.

در مورد مترو شاه گفت با رعایت اصل قیمت مورد رقابت بازار، ایران فرانسه را به عنوان طرف خود در ساختمان مترو انتخاب می­کند. بسیار بجا خواهد بود تا در اعلامیه مشترک اشاره به دعوت نخست وزیر ایران از آقای ژاک شیراک بشود. ایران به سهم خود می­تواند از آقای شیراک در تابستان پذیرایی کند.

انصاری اعلام داشت که هیأت فرانسوی در فوریه 1975 به ایران خواهند آمد.

شاه اعلام کرد که تصمیم گرفته شده به فرانسویها ساختمان کارخانه فولاد مخصوص با همکاری بخش خصوصی واگذار شود.

در پایان راجع به مبادلات فرهنگی، نقاشی، فستیوال هنری شیراز، باستان­شناسی و سیاست مستقل و دفاعی فرانسه طرفین، به تبادل نظر پرداختند.[45]

در ساعت 18 روز 5 تیر/ 25 ژوئن جلسه تودیع در کارخ الیزه برگزار شد و در ساعت 30/20 شام خصوصی رئیس جمهوری و بانو برای شاه و فرح در کاخ TRIANON برگزار شد. شاه و فرح سه روز باقی مانده را در نقاط جنوبی فرانسه سپری کردند و در روز هشتم تیرماه فرانسه را ترک کردند.

 

انرژی اتمی

در روز ششم تیر 1353/ بیست و ششم ژوئن 1974ساعت 30/9 موافقتنامة همکاری علمی، فنی و صنعتی در زمینة استفاده صلج جویانه از انرژی اتمی بین خلعتبری وزیر خارجه ایران و سووانیارک وزیرخارجه فرانسه امضا شد.[46] در این عهدنامه تصریح شده که نظر به این که استفادة صلح­جویانه از نیروی اتمی برای بشریت حائز کمال اهمیت است و ایران مایل به دستیابی به صنایع اتمی می­باشد، دو کشور مایلند همکاری خود را با رعایت احترام به تعهدات بین­المللی متقابل در زمینة استفاده صلح جویانه از نیروی اتمی گسترش دهند.

بر اساس عهدنامة فوق ایران و فرانسه اقدامات مشترکی را در زمینة تحقیقاتی و صنعتی برای تأسیس یک مرکز توسعه اتمی در ایران طرح ریزی خواهند کرد. دولت فرانسه با ایجاد دوره­های کارآموزی تئوریک و شرکت در دوره­های علمی برای تربیت متخصصین ایران موافقت کرد. این کشور بر اساس موافقت فوریه 1974 برای راه اندازی برق اتمی، نیروگاههای اتمی به قدرت 900 الی 000/1 مگاوات را به ایران پیشنهاد کرد. در مورد سوخت این نیروگاه برای تحویل اورانیوم طبیعی و همچنین اتمی کردن اورانیوم، فرانسه یادآور شد که نیازمندیهای ایران را رفع خواهد کرد.

در مورد شیرین کردن آب شور با استفاده از نیروی اتم و استفاده از نیروگاههای کوچک قرار شد این موضوع در آینده تحت بررسی قرار گیرد. این موافقتنامه برای پانزده سال انعقاد یافت و در آن ذکر شد که خود به خود برای یک دورة پنج ساله قابل تمدید است، مگر این که یکی از دولتین یک سال قبل از انقضای مدت، پیش آگهی فسخ را تسلیم کند.[47]

آیا عقلایی است که گاز از طریق این لوله­ها ارسال شود یا خیر (تصفیه­خانه اسکندریه مورد اشاره قرا رگرفت) یا با کشتی­های حامل گاز که در آینده اتمی شوند حمل شود.

ژیسکاردستن اعلام داشت که فرانسه آماده است در آینده پیشنهادی در این مورد بکند.

دورنانو از گشایش آینده کانال سوئز صحبت به میان آورد.

شاه اظهار داشت استفاده از کشتیهای حامل گاز مزایای فراوان دارد و باعث می­شود که دچار اشکالات مرزهای حقوقی و گمرکی و غیره نشود.

ژیسکاردستن نیز تأکید کرد که این کار به طور یقین فواید بسیار دارد، اما سرمایه گذاری هنگفتی است.

شاه گفت که می­توان نوعی طرحی مشترک 50-50 تهیه کرد و می­توان از کشتی­هایی در آیندة دور که به سوخت اتمی تبدیل شوند استفاده کرد.

دورنانو اظهار داشت با آقای انصاری تماس خواهد داشت و همچنین از سایر مسائل مانند ذوب­آهن، تأسیسات بندری و تله­کو کونیکاسیون و پتروشیمی صحبت کرد.

شاه اعلام داشت که ایران تصمیم گرفته از فرانسه وسایل لازم برای طرحهای صنعتی آینده خود تهیه کند، اگر اطمینان باشد که قیمتها با سیر کشورهای دنیا قابل رقابت است این اطمینان برای ایران کافی خواهد بود.

ژیسکاردستن از شاه به خاطر اتخاذ این تصمیم تشکیر و سوال کرد آیا موضوع مترو در بیانیه مشترک گنجانده خواهد شد یا نه؟

شاه گفت که ایران آرزومند است مترو نه فقط در تهران بلکه در آینده در کلیه شهرهایی که بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارند ساخته شود. همین امر در مورد الکتریکی کردن راههای آهن خصوصاً تهران – بندرعباس صادق خواهد بود.

رئیس جمهور فرانسه اظهار داشت که کمپانیهای آلستوم – رادماشنایدر و الپی باتینیون به این امر علاقه­مندند همین­طور برای کامیونها .

شاه اعلام کرد که سیاست ایران جهت ساختن اتومبیل در ایران است البته برای کامیونهای برلید که تعداد آنها 000/1 دستگاه است. این امر ارزش آن را ندارد. ایران مایل است کارخانه­ای که بتواند در سال 000/500 دستگاه ماشین بسازد نصب کند. طرحهایی راجع به فرودگاه و سیستم سکام در دست مطالعه می­باشد. در مورد متور این تصمیم سیاسی است که از طرف ایران اتخاذ شده است.

ژیسکاردستن از سولفه خواست که مسائل نظامی و دفاعی را یادآور شود.

وزیردفاع فرانسه اظهار داشت که مهندس «اتوان» اطلاعاتی راجع به زیردریاییهای اگوستا 200/1 تنی در اختیار مقامات ایرانی گذاشته است.

شاه اظهار داشت که مهندس اتوان در آینده نزدیک از ایران دیدار خواهد کرد و نیروی دریایی بدون زیردریایی معنی ندارد، ایران شاید این کار را با فرانسه انجام دهد و بعد به طرف زیردریایی اتمی برود.

سولفه سپس راجع به هواپیماهای آموزشی آلفا – جت که خیلی قابل توجهند سخن گفت.

شاه اعلام داشت اینکه از چه هواپیماهایی برای آموزش باید استفاده کرد همیشه مسأله مهمی بوده است. ایران دارای هواپیماهای F.5B  و F.5E و تایگر دونفری می­باشد. ایران می­خواهد یک مدرسة نظامی ایجاد کند. امریکاییها 300 خلبان ایران را در سال ترتبیت می­کنند، اما بهتر است از هر حیث کشور مستقل باشد.

ژیسکاردستن اعلام داشت که آلفاجت هواپیمای آموزشی و ارتباطی خوبی است و فرانسه می­تواند با همه وسایل لازم به ایران بفروشد.

شاه در پاسخ گفت که فعلاً لازم نیست از گذشته صبحت شود چون در آن وقت می­توانست خیلی کارها انجام شود.

سولفه گفت در گذشته کوتاهی در قضاوت به عمل آمده است.

ژیسکاردستن سوال کردند که آیا موضوع دیگری وجود دارد که در اطراف آن امکان مذاکره وجود داشته باشد. شاه خواستار توسعة روابط کشاورزی و غذایی شد و گفت که ایران در کوتاه مدت گوشت می­خرد، اما می­خواهد گوشت قرمز و سفید تولید کند، زیرا مصرف گوشت کشور در سالیان اخیر خیلی افزوده شده است.

شیراک گفت، گوشت مسأله­ای مهم و بسیار جالبی است، زیرا فرانسه ذخایر گوشتی قابل توجهی دارد و می­تواند تولید گوشت خود را به ویژه گوشت گاو به ایران صادر کند. فرانسه یک هیأت مهم کشاورزی و غذایی و متخصصان آبیاری و دامداری به ایران اعزام خواهد کرد.

در همین روز و در همین ساعت دو دولت ایران و فرانسه برای تسریع در اجرای موافقتنامة استفاده صلح جویانه از انرژی هسته­ای یک موافقتنامه مالی بین هوشنگ انصاری وزیر اقتصاد و دارایی ایران و ژان پیر فورکار همتای فرانسوی وی را امضا نمودند.[48] بر اساس این موافقتنامه دولت ایران موافقت کرد معادل یک میلیاد دلار – تحت شرایطی که متعاقباً مشخص خواهد شد – د رفرانسه به صورت سپرده نگاهداری کند که با پنج روز اطلاع قبلی می­تواند از حساب سپرده وجوهی را برای انجام پرداختها طبق قراردادهای منعقد با فروشندگان فرانسوی جهت خرید تجهیزات، کالا و خدمات یا پیش پرداخت سفارشاتی برای نیروگاههای اتمی برداشت کند.[49]

یک ماه پس از بازگشت شاه به تهران، برای استفاده از این سپرده یک هیأت اقتصادی عالیرتبه فرانسوی مرکب از «دلار» وزیر خزانه­دار کل فرانسه «فلوک» رئیس اداره امور ارزی بانک مرکزی و «دلاک» رئی ساداره موازنه پرداختهای وزارت دارایی در خرداد ماه سال 1353 به تهران آمدند و پس از مذاکره با مقامات وزارت اقتصاد و دارایی ایران در تاریخ پنجم مرداد 1353/ بیست و هفتم ژوئیه 1974 موافقتنامه­ای در راستای مقاوله نامه ششم تیرماه 1353 به منظور تسهیل در اجرای موافقتنامه همکاری علمی، فنی و صنعتی برای استفاده صلح­آمیز از نیروی هسته­ای در تهران امضا نمودند.[50]

به موجب این موافقتنامه مالی ایران تعهد کرد اعتباری به مبلغ یک میلیارد دلار امریکایی با سود نیم درصدی نزد بانک دو فرانس – که از طرف خزانه­داری فرانسه باز شده – در سه مرحله به شرح ذیل واریز نماید:

مرحله اول 300 میلیون دلار تا اول اکتبر 74.

مرحله دوم 400 میلیون دلار در خلال دوره شروع از اول ژانویه 1975 لغایت اول اکتبر 1975.

مرحله سوم 300 میلیون دلار در خلال دورة شروع از اول ژانویه 1976 لغایت اول اکتبر 1976.

اعتبار مزبور در صورت لزوم برای پرداخت بهای تجهیزات و خدمات مورد نیاز ایران و فرانسه در زمینه­های ایجاد یک مرکز پژوهشهای هسته­ای در ایران، تربیت کادر متخصص، تحویل واحدهای هسته­ای مولد برق با ظرفیت پنج هزار مگاوات، کارخانه­های شیرین کردن آب دریا و امکانات توسعه همکاریهای طرفین در مورد استفاده از انرژی هسته­ای برای کشتیهای تجاری و نفتی که به امضا خواهد رسید در اختیار فرانسه قرار گرفت.

هر بخش از این مبلغ به مدت یک سال سپرده خواهد شد و ایران حق خواهد دشات با شش ماه اطلاع قبلی به بانک فوق تمام یا قسمتی از از وجوه سپرده را برداشت کند مشروط به آنکه چنین اطلاعی در خلال نخستین شش ماه متعاقب تاریخ سپردن هر بخش نبوده باشد.[51]

 

 

سفرشیراک

به دعوت امیر عباس هویدا نخست وزیر ایران هیأتی به ریاست ژاک شیراک نسخت­وزیر فرانسه[52] و مرکب از میشل دورنانو وزیر صنایع و تحقیقات، برنارد دسترمو وزیر مشاور در امور خارجی، بوآتو رئیس هیأت مدیره سازمان برق فرانسه، بلانکار رئیس سازمان انرژی اتمی همراه با سی خبرنگار از سی­ام آذرماه تا دوم دی ماه 1353/ بیست و یکم تا بیست وسوم دسامبر 1974 به طور رسمی به ایران سفر کرد. هیأت مزبور در طی اقامت خود در ایران با شاه ملاقات کرد و مذاکراتی را با هویدا و سایر اعضای دولت وی به عمل آورد.[53]  در این مذاکرات طرفین در زمینه توسعه همکاریها و پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی نظراتی ابراز داشتند. هیأتهای نمایندگی دو کشور از تحولات اخیر روابط اقتصادی دو کشور از تحولات اخیر روابط اقتصادی دو کشور اظهار خشنودی کردند و تأیید کردند که امضا موافقت­نامه همکاری علمی، فنی و صنعتی در زمینه استفاده مسالمت آمیز از انرژی اتمی تحول نوینی در مناسبات اقتصادی دو کشور به وجود آورده است.

در زمینه همکاری اتمی تصریح گردید که علاوه بر سفارشاتی که صنایع فرانسه دربارة تأسیس دو نیروگاه اتمی به قدتر 900  مگاوات در محدوده سفارشات مربوط به تأمین 000/5 مگاوات دریافت نکرده­اند مبانی همکاری نزدیکی بین سازمان انرژی اتمی ایران و مکمیسیاریای انرژی اتمی فرانسه راجع به ایجاد یک مرکز تحقیقات هسته­ای در ایران پذیرفته گردید.

برای تولید انرژی هسته­ای طرفین توافق کردند که شرکتی برای تأسیس یک کارخانه اورانیوم غنی شده به وجود آورند. سازمان انرژی اتمی از جانب دولت ایران در شرکت مورد بحث سهمی خواهد بود. ایران ده درصد از سهام شرکت اوردیف – اولین کارخانه تجاری تولید اورانیوم غنی شده در اروپا – را به دست خواهد آورد. این مشارکت از طریق یک شرکت مختلف ایرانی و فرانسوی که 25 درصد از سهام اوردیف را خواهد دشات عملی خواهد شد. سهم اوردیف بعداً به 15 درصد خواهد رسید. همچنین ایران در هیأت عامل اوردیف نماینده خواهد دشات. دومین کارخانه تولید بازرگانی اورانیوم غنی شده که به وسیله ایران و فرانسه ساخته خواهد شد تا 1979 م آماده بهره­برداری خواهد شد و تا 1983 م خواهد توانست نیازهای 90 نیروگاه در این زمینه را تأمین کند.

در زمینة همکاریهای نفتی و گاز ضمن مذاکرات فیمابین هیأت نمایندگی طرفین امکانات همکاری اقتصادی طویل­المدت و کوتاه مدت بین دو کشور را مورد بررسی قرار داده و علاقه خود نسبت به توسعه همکاریهای فرانسه و ایران در رشته­های نفت و گاز را تأیید کردند طرفین تصدیق کردند که باتوجه به نتیجه برنامه­های اکتشافی که به مؤسسات فرانسوی محول گردیده پیش­رفتهای قابل ملاحظه­ای در رشته­های مذکور حاصل شده است. در زمینة گاز طرفین برنامه­های اکتشافی را که توسط شرکت E.G.D.G.O به نمایندگی از طرف مؤسسه ALFAQUTAINE انجام می­گیرد متذکر گردیدند. در این رشته مقرر شد همکاریهای آینده دو کشور با توجه به نتایج حاصل از اکتشافات جدید از طریق تأسیس یک کارخانه تولید گاز مایع توسعه یابد.

دربارة ایجاد تلویزیون رنگی، دولت ایران تصمیم خود را مبنی بر پذیرش سیستم تلویزیون رنگی فرانسه SECAM جهت تجهیز شبکة تلویزیون رنگی اعلام داشت. دولت فرانسه نیز اعلام نمود که مساعی خود را جهت آموزش تکنیسینهای ایرانی و توسعه صنایع الکترونیک ایران من جمله در زمینة تولید فرستنده­های تلویزیونی و رادیویی مبذول خواهد داشت. طرفین دربارة تأسیس مرکزی در ایران جهت تحقیقات فنی در رشته رادیو و تلویزیون توافق کردند.

در زمینه مترو نیز مقرر شد، ساختمان متروی تهران زیر نظر مؤسسه حمل و نقل پاریس و حومه و شرکت SOFRETU که از شرکتهای وابسته به مؤسسه مزبور است اقدام نماید. مؤسسات مشترک فرانسوی و ایرانی جهت اجرای طرح ذکر شده انتخاب شدند، علاوه بر مراتب مذکور قراردادهای مربوط به تحویل خطوط ترن توربینی از طرف ANF-FRANGECO و همچنین موافقتنامه­ای راجع به تأسیس کارخانه­ای با ظرفیت 000/140 تن فولاد مخصوص در مرحلة اول و 000/270 تن در مرحلة دوم بین شرکت ملی ذوب آهن ایران و شرکت فرانسوی CREUSOT LOIRE و بانک توسعة صنعتی و معدنی به امضا رسید.

• قرارداد مشارکت دیرگ بین شرکت ملی پتروشیمی ایران و مؤسسه فرانسوی GAZO CEAN به منظور تأسیس شرکت حمل و نقل تولیدات مختلف صنعت پتروشیمی امضا شد.
• در زمینه ساختمان واحدهای مسکونی طرفین تصمیم خود را دائر بر همکاریهای مؤثر در زمینه­های مختلف ساختمانی اعلام داشتند به نحوی که تا پایان برنامة پنجم اقتصادی ایران تعداد 000/200 واحد مسکونی و ابنیه عمومی و اجتماعی مربوط به واحدهای مسکونی مزبور ساخته شود. طی این مذاکرات موضوع مشارکت فرانسه در طرح کلی تجهیز بیمارستانهای ایران نیز مورد علاقه قرار گرفت. دولت فرانسه اعلام داشت انتخاب با صلاحیت­ترین مقاطعه کاران فرانسوی را توسط دولت ایران جهت برخورداری از آخرین پیش­رفتهای تکنولوژیک و روشهای صنعتی نوین را تسهیل خواهد کرد. دولت فرانسه مضافاً مقرر نمود در رشته­های مختلف من جمله آموزش حرفه­ای، تدوین مقررات و کنترلهای فنی، آغاز فعالیت صنایع، تأسیس واحدهای مسکونی و انجام تحقیقات با دولت ایران همکاری خواهد کرد.

دولت فرانسه مشارکت بخش زراعی فرانسه را در فعالیتهای مشترک مربوط به توسعه کشاورزی در ایران و با مساعی مربوط به حمل و نقل، نگاهداری و تغییر و تبدیل و توزیع فرآورده­های خریداری شده ایران را ترغیب خواهد کرد. همچنین قرار شد ایران و فرانسه برای تولیدات صنعتی غذای دانش­آموزان با یکدیگر همکاری نماید و تصمیم گرفته شد طرفین امکان تأسیس مؤسسات کشاورزی مشترک را در کشور فرانسه مورد بررسی قرار دهند. طرفین همچنین مقرر داشتند همکاری خود را در کشورهای ثالث به منظور مشارکت در طرحهای توسعة کشاورزی، معدنی و صنعتی گسترش دهند.

دولت ایران سالانه 000/300 تن گندم، 000/100 تن جو، 000/100 ذرت، 000/40 تن شکر، 5000/2 تن روغن گیاهی، 000/100 تن گوشت و چندین هزار تن مواد لبنی و چهارمیلیون درخت میوه در پنج سال به نرخ بین­الملی از فرانسه خریداری خواهد کرد.

• فرانسه تعهد کرد در ظرف یک سال 000/100 دستگاه رنو – 5 و در مرحلظ دوم 000/200 دستگاه در ایران تولید کند.
• دربارة خرید هواپیما طرف فرانسوی از خرید دو فروند هواپیمای ایرباس و سه فروند هواپیمای کنکورد توسط ایران ابراز رضایت کرد.
• دربارة راه آهن تهران – بندرعباس و برقی کردن راه آهن ایران طرفین از پیشرفت امور ابراز رضایت کردند.
• درخصوص دیگ بخار نیروگاه حراراتی نکا طرفین به نتایج در خور توجهی دست یافتند.
• دربارة همکاریهای آموزشی و دانشگاه بوعلی سینا همدان طرفین قصد خود را مبنی بر توسعة همکاریهای فیمابین برای این منظور را تأکید و اظهار امیدواری کردند که مشکلات مربوط به استخدام استادان فرانسوی جهت تدریس در ایران مرتفع گردد. دو طرف همچنین علاقة خود را دربارة توسعه همکاریها در زمینة گسترش مراکز آموزش حرفه­ای، در رشته­های فنی من جمله رشته­های خدمات و مراکز تربیت معلم اظهار داشتند.[54]

حجم قراردادهای ایران و فرانسه در این مقطع بالغ بر 50 میلیارد فرانک اعلام شد.[55]

 

توسعة روابط اقتصادی

با توسعة روابط دو کشور بین سوسیته ژنرال – یکی از مهمترین بانکهای فرانسه – و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران و بانک کشاورزی مذاکراتی به عمل آمد که منجر به تأسیس یک شرکت مختلط سرمایه­گذاری ایران و فرانسه گردید.

سرمایه این شرکت که در بیست و هشتم مهر1353/ در ایران تأسیس شد یک میلیارد دلار است و بانک توسعة صنعتی و معدنی 25 درصد، بانک اعتبارات صنعتی 20 درصد، بانک توسعه کشاورزی 15 درصد و سوسیته ژنرال 40 درصد در آن سهیم هستند.

تا پایان سال 1353 ش شصت و شش شرکت فرانسوی در سرمایه­گذاری ایران نقش عمده­ای بر عهده داشتند و تعداد دیگری از شرکتهای معتبر دیگر برای اجرای طرحهای عمرانی و اقتصادی ایران مشغول فعالیت بودند که مهمترین آنها به قرار ذیل است:

CREUSOT LOTRE که با کارخانه ذوب آهن اصفهان همکاری داشت.

FRAMATOME مسئول ساختمان 5 نیروگاه اتمی به ظرفیت 000/5 مگاوات.

SODETEC مسئول دامپروری و تأسیس شرکتهای لبنیات در مشهد.

G.G.E عهده­دار ساختن تأسیسات کارخانجات برق با فشار قوی و متوسط به نمایندگی از طرف شرکت ایرانی سکتاب.

ELE- ERAP مسئول اجرای پروژه شرکت نفت ایران و بخصوص تأسیس کارخانه گاز مایع و بهره­برداری از منابع گاز کنگان.

GAZOCEAN که با شرکت نفت ایران برای حمل و نقل مشارکت داشت.

pOTALN  که برای ساختن جرثقیلهای سنگین با سازمان نوسازی صنعتی ایران شریک بود.

STEIN INDUSTRIE که برای تجهیز آب آشامیدنی بندرعباس فعالیت داشت.

CDF – CHIMIE با شرکت ملی پتروشیمی ایران برای تأسیس یک مجتمع بزرگ پتروشیمی همکاری داشت.

E.D.F  شرکت برق فرانسه که در ساختمان نیروگاههای اتمی در ایران دخالت داشت.

ALSTHON.CSF مسئول تحویل تجهیزات رادیو و تلویزیون ایران و سیستم تلویزیون رنگی ایران.

L.M.T TELEPHONE طرف قرارداد با شرکت تلفن ایران جهت تحویل لوازم تلفن.

R.A.T. P.Pو S.O.F.R.E.T.Uدو شرکت مسئول ساختمان متروی تهران.

C.F.P شرکت نفت فرانسه که قراردادی برای اکتشاف نفت در 800 کیلومتر مربع از منطقه غرب لار با شرکت ملی نفت ایران امضا کرده بود. این دو شرکت ایرانی و فرانسوی طبق توافق قرار شد که در شهر لیژ بلژیک تصفیه خانه نفتی را مشترکاً ایجاد کنند و فرآورده­های این تصفیه خانه در بازار بلژیک و بازار مشترک توزیع شود.[56]

بعد از سفر شیراک به تهران حجم مبادلات دو کشور از رونق چشمگیری برخوردار شد. آمار زیرحکایت از این مسأله دارد:

به میلیون فرانک فرانسه	1973 م	1974م	1975م
صادرات بدون نفت	178	216	183
صادرات نفتی	1211	3199	526
جمع	1389	3415	5450
صادرات فرانسه به ایران	901	1233	2073[57]

 

صادرات ایران به فرانسه بدون احتساب نفت در سال 1974 م در مقایسه با 1973 م از 21 درصد رشد برخوردار گشت در حالی که نسبت سال 1975 به سال 1974 از کاهش 15 درصد برخوردار بوده است.

صادرات نفتی ایران به فرانسه در سال 1974 در مقایسه با سال قبل 164 درصد و سال 1975م، نسبتبه 1974 م 4/64 درصد رشد را نشان می­دهد.

صادرات فرانسه به ایران در سال 1974 به نسبت سال قبل 8/36 درصد و سال 1975 در مقایسه 1974 م، 3/119 درصد رشد را نشان می­دهد.

واقعیت این است که روابط بازرگانی دو کشور از رشد قابل توجهی به نفع فرانسه برخوردار بوده، اما این کشور در مقایسه با کشورهایی نظیر امریکا، ژاپن و آلمان از رشد تجاری فوق­العاده­ای با ایران برخوردار نبود. در واقع روابط رو به گسترش ایران و فرانسه تحت­الشعاع مذاکرات مربوط به انرژی هسته­ای قرار گرفت. علاقه دولت ایران به دریافت تکنولوژی فوق و عدم توانایی فرانسویان در برآورده کردن خواسته­های مقامات ایرانی موازنه تجاری را به طرف رقبای تجاری فرانسه در ایران سنگین­تر کرد. به عنوان مثال شاه در سفر فرانسه پنج مرکز اتمی را به فرانسه سفارش داد در حالی که در سفر شیراک به تهران فقط صحبت از دو نیروگاه پیش آمد و حتی قراردادی به امضا نرسید به همین دلیل با وجود گسترش فعالیتهای شرکتهای فرانسوی در ایران مذاکرات فروش نیروگاههای اتمی فرانسه به ایران از 1974 م به این سو دچار رکود شد و مقامات ایران با امضای قراردادی با دولت آلمان به منظور احداث چند نیروگاه در ایران مبادت ورزیدند[58]، وقفقه­ای که در راه انجام این کار پیش آمد مولود چند علت بود:

1. مؤسسه فرانسوی سازنده نیروگاهها برای تحویل آنها درجهتی که مورد علاقة مقامات ایرانی بود آمادگی نداشت، شرکتهای فرانسوی مقادیری از لوازم را باید به آفریقای جنوبی و امریکا سفارش می­دادند که موجب تأخیر در انجام تعهدات می­شد، در واقع صنایع اتمی فرانسه متکی به سیستم راکتور اتمی امریکا بود.

1. دولت ایران از سیاست هسته­ای پاکستان چندان خشنود نبود.
2. بهای گران نیروگاههای اتمی ساخت فرانسه در مقام مقایسه با قیمت نیروگاههای آلمان.
3. رقابت فشرده فرانسه با چند کشور بزرگ صنعتی مانند امریکا و آلمان که این دو کشور سخت راغب به چنین امری بودند که منجر به توافق ایران و آلمان شد، با وجود اینکه دیرتر مذاکره با ایران را شروع کرده بود. اولین مرکز اتمی ساخت این دو کشور در سال 1983 م – یک سال زودتر از فرانسه – آماده بهره­برداری می­شد[59]

فرانسه در 1975 م از نظر صادرات اتومبیل در دنیا مقام دوم، گوشت رتبة چهارم و فولاد خام، الکتریسیته، سیما و گندم مقام ششم را در اختیار داشت اما صادر کننده کالاهای زیر به ایران بود که نشان دهنده ضعف این کشور در جذب بازار ایران است.[60]

ماشین آلات الکتریکی و الکترونیکی 20 درصد

 

[1]. مرکز اسناد وزارت خارجه ج. ا. ا: اسناد قدیمه، سال 1340 ش، کارتن 3، پرونده 4.

[2]. مرکز اسناد وزارت خارجه ج. ا. ا: اسناد قدیمه، سال 1342 ش، کارتن 5، پرونده 9.

[3]. مرکز اسناد وزارت خارجه ج. ا. ا: اسناد قدیمه، سال 1346 ش، کارتن 5، پرونده 7.

[4]. مرکز اسناد وزارت خارجه ج. ا.ا: اسناد نمایندگی، نمایندگی پاریس، کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش 11/11/50.

[5]. مرکز وزارت خارجه ج. ا.ا: اسناد نمایندگی، نمایندگی پاریس، کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش  شماره 4861، مورخ 27/10/51.

[6]. مرکز وزارت خارجه ج. ا.ا: اسناد نمایندگی، نمایندگی پاریس، کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش شماره 5119، مورخ 13/11/1351.

 

[7] . مرکز وزارت خارجه ج. ا.ا: اسناد معاهدات، موافقتنامه تأسیس دانشگاه همدان بین ایران و فرانسه.

[8] . Le Figro 21, 22 jan 1975.

[9]. مرکز وزارت خارجه ج. ا.ا: اسناد نمایندگی، نمایندگی پاریس، کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش شماره 5119، مورخ 13/11/1351.

[10] . همان، گزارش شماره 4861 مورخ 27/10/51.

[11]. نمایندگی پاریس، کارتن 170، پرونده 1/401، گزارش شماره 954، مورخه 20/2/55.

[12]. نمایندگی پاریس، کارتن 155؛ پرونده 1/13، گزارش شماره 6455، مورخه 18/11/52.

[13]. نمایندگی پاریس، کارتن 147، پرونده 12-2، تلگراف رمز مورخ 3/5/52.

[14]. نمایندگی پاریس، کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش شماره 6455، مورخ 18/11/52.

[15]. نمایندگی پاریس، کارتن 152، رونده 5-6زارش شماره 2281، مورخ  2/6/52.

[16]. اسناد معاهدات: موافقتنامه هوایی ایران و فرانسه.

[17]. اسناد معاهدات: موافقتنامه فرهنگی ایران و فرانسه.

[18]. نمایندگی پاریس، کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش شماره 6455، مورخ 18/11/52.

[19]. اسناد معاهدات: پروتکل نخستین اجلاس کمیسیون مشترک ایران و فرانسه، مورخ 8 فوریه 1974.

[20]. نمابندگی پاریس، کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش 5591، مورخه 17/11/53.

[21]. نمایندگی پاریس: کارتن 147، پرونده 12-2، تلگراف رمز شیلاتی به وزارت خارجه، مورخ 3/5/52 ساعت  1  16

2

[22] . همان، تلگراف رمز میرفندرسکی به شیلاتی، به شماره 406، مورخ 5/7/52.

[23]. همان، تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری ، به شماره 928، مورخ 4/10/52.

[24]. همان، تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری ، به شماره 144، مورخ 23/2/53.

[25]. همان، تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری ، به شماره 128، مورخ 7/3/53.

[26]. همان، تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری ، به شماره 168، مورخ 7/3/53.

[27]. همان، تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری ، به شماره 260، مورخ 30/3/53.

[28].  همان، تلکس سری به شماره 256 مورخ 30/3/53.

[29]. همان، تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری ، به شماره 177، مورخ 24/3/53.

[30]. همان، تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری ، به شماره 232، مورخ 24/3/53.

[31] . همان تلگراف رمز هرمز قریب به شیلاتی، به شماره 193، مورخ 29/3/53.

[32]. همان تلگراف رمز نخست وزیر به قریب، به شماره 164، مورخ 21/3/52.

[33]. همان، تلگراف رمز وزارت خارجه به شیلاتی ، به شماره 199، مورخ 30/3/53.

[34]. همان، تلگراف رمز وزارت خارجه به شیلاتی ، به شماره 195، مورخ 30/3/53.

[35]. قرار نبود که سناتور محسن فروغی جزو ملتزمین شاه در سفر به فرانسه باشد ولی به دستور قریب رئیس تشریفات دربار به فهرست اشافه شد. کارتن 147، پرونده 12-2، تلگراف رمز خسور اکمل معاون دربار به شیلاتی، به شماره 168، مورخ 23/3/53.

[36]. نمایندگی پاریس: کارتن 147، پرونده 12-2، تلگراف رمز وزارت خارجه به شیلاتی به شماره 186، مورخ 27/3/53.

[37]. همان: تلگراف رمز به شماره 692، مورخ 27/3/53.

[38]. همان: تلگراف رمز وزارت خارجه به شیلاتی، به شماره 188، مورخ 28/3/53.

[39]. همان: به شماره 162 مورخ 21/3/53.

[40]. همان: تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری، به شماره 168، مورخ 7/3/53.

[41]. همان: تلگراف رمز شیلاتی به خلعتبری، به شماره 889، مورخ 4/4/53.

 

[42]. همان: تلگراف رمز هویدا به شیلانی، به شماره 388، مورخ 4/4/53، ساعت  1 5

4

[43]. همان: کارتن 160، پرونده 3/800، گزارش مورخ 4/4/53 و همچنین صورت جلسه مذاکرات.

[44]. همان: کارتن 147، پرونده 12-2، تلگراف رمز شیلاتی به خلعتیری، به شمراه 168، مورخ 7/3/53.

[45]. همان: کارتن 160، پرونده 3-800 صورت جلسه مذاکرات.

[46]. همان: کارتن 147، پرونده 12-2، تلگراف رمز شیلاتی به وزارت خارجه، به شماره 278، مورخ 6/4/53.

[47]. اسناد معاهدات: موافقتنامه همکاری علمی، فنی و صنعتی در زمینة استفاده صلح جویانه از انرژی اتمی مورخ ششم تیرماه 53/ بیست و ششم ژوئن 74.

[48]. نمایندگی پاریس: کارتن 147، پرونده 12-2، تلگراف رمز شیلانی به وزارت خارجه، به شماره 278، مورخ 6/4/53.

[49]. اسناد معاهدات: موافقتنامه مالی ایران و فرانسه در استفاده صلح جویانه از انرژی اتمی مورخ ششم تیر 53/ بیست و ششم ژوئن 74.

[50]. نمایندگی پاریس: کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش شماره 5968، مورخ 23/11/53.

[51]. اسناد معاهدات: موافقتنامه مالی انرژی اتمی بین ایران و فرانسه در بیست و هفتم ژوئیه 1974.

[52]. قبل از سفر شیراک به ایران.

[53]. نمایندگی پاریس: کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش 5591، مورخ 17/11/53.

[54]. اسناد معاهدات: مواقت دسامبر 1974 بین ایران و فرانسه.

[55]. Le Figaro, 21,22Jan 1974.

[56]. نمایندگی پاریس: کارتن 155، پرونده 1/13، گزارش شماره 5968، مورخ 23/11/53.

[57]. نمایندگی پاریس: کارتن 170، پرونده 1-401، گزارش 954، مورخ 20/2/55.

[58] . Le Figaro,21,22 Jan 1975.

[59] . Le Monde 3 May 1977.

[60]. نمایندگی پاریس: کارتن 170، پرونده 1-401، گزارش مورخ 17/5/54.